Bir dava kapsamında yargılama şekil şartlarına dair uyulması gereken kurallar bütününe yargılama usulü denir. Yargılama usulü ceza hukuku, özel hukuk ve idare hukuku alanlarında kendine özgü kurallara tabidir.
Usul kurallarının mahkeme tarafından gözetilmesi gerekmekle beraber yargılamanın tüm ilgilileri de bu kurallara uymakla yükümlüdür. Özel hukuk yargılamasındaki basit yargılama usulü Hukuk Muhakemeleri Kanunu, ceza yargılamasındaki ise Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine tabidir.
Özel hukuk yargılamasını düzenleyen medeni usul hukukuna göre temelde yazılı yargılama usulü ve basit yargılama usulü olmak üzere iki çeşit yargılama yöntemi vardır. Bu ikisi arasındaki en önemli fark kimi davaların diğerlerine göre daha hızlı sonuçlandırılması amacıdır.
Basit yargılama usulünün uygulandığı davalarda dilekçeler sayısı, bilirkişinin görev süresi gibi yargılamanın boyunu belirleyen aşamalar daha sınırlı tutulmuştur.
Basit yargılama usulü aynı isimle fakat farklı kurallarla ceza yargılaması hukukunda da düzenlenmiştir. Bu alanda kural olarak duruşma açılmadan dosya üzerinden inceleme yapılabilmesi söz konusudur. Amaç ise aynıdır; yargılamanın hızlandırılması.
Basit Yargılama Usulü Nedir?
Basit yargılama usulü gerek hukuk gerekse ceza davalarında esasen yargılamanın kısa sürede yapılmasını amaçlayan hukuki kurumdur. Delillerin toplanması ve değerlendirilmesi, duruşma gününün yakın tarihe verilmesi ve hüküm kurulması konularında mümkün olan en çabuk yoldan sonuca varılması amacını taşır.
Basit Yargılama Usulü Hangi Hallerde Uygulanır?
HMK m.316 hükmüne göre basit yargılama usulü, kanunlarda açıkça belirtilenler dışında, aşağıdaki durumlarda uygulanır:
- Sulh hukuk mahkemelerinin görevine giren dava ve işler.
- Doğrudan dosya üzerinden karar vermek konusunda kanunun mahkemeye takdir hakkı tanıdığı dava ve işler.
- İhtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti gibi geçici hukuki koruma talepleri ile deniz raporlarının alınması, dispeççi atanması talepleri ve bunlara karşı yapılacak olan itirazlar.
- Her çeşit nafaka davaları ile velayet ve vesayete ilişkin dava ve işler.
- Hizmet ilişkisinden doğan davalar.
- Konkordato ve sermaye şirketleri veya kooperatiflerin uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırılmasına ilişkin açılacak davalar.
- Tahkim hükümlerine göre, mahkemenin görev alanına giren dava ve işler.
- Diğer kanunlarda yer alan ve yazılı yargılama usulü dışındaki yargılama usullerinin uygulanacağı belirtilen dava ve işler.
Ceza yargılamasında kovuşturma aşaması iddianamenin kabulüyle başlar. Asliye ceza mahkemesince kovuşturma aşamasının başlamasının ardından adli para cezasını ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlar hakkında basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verilebilir. Kanun bu konuda mahkemeye bir takdir hakkı vermiştir. Sınırlar dahilinde kalsa da hakim yargılamanın olağan usulle yapılmasına karar verebilir.
Basit Yargılama Usulü Nasıl Uygulanır?
Özel hukuk davalarında olağan yargılama usulü yazılı yargılama usulüdür. Öyle ki, basit yargılama usulü ile ilgili bir konu hakkında mevzuatta açık hüküm yoksa o konuda yazılı yargılamaya ilişkin kurallar uygulanır.
Yazılı yargılamada taraflar karşılıklı olarak ikişer dilekçe verebilirken basit yargılamada bu kural dava dilekçesi ve cevap dilekçesi olmak üzere birer dilekçe ile sınırlıdır; taraflar cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçesi veremezler. Tahkikatın tamamlanmasının ardından mahkemece hüküm taraflara açıklanır ve taraflar beyanda bulunmak için ayrıca süre talep edemez.
Basit yargılamanın uygulandığı davalarda bilirkişinin görev süresi iki ayı geçemez. Bu süre bir kereye mahsus iki ay uzatılabilir. Basit yargılama usulüne tabi davalarda, işlemden kaldırılmasına karar verilmiş olan dosya, yenilenmesinden sonra takipsiz bırakılırsa, dava açılmamış sayılır.
Ceza yargılamasında basit yargılama kapsamında kalan suçlar için asliye ceza mahkemesi bu usulü uygulamaya karar verirse ilgililere iddianameyi tebliğ ederek on beş gün içinde yazılı beyanlarını sunmalarını yazı ile ister. Bu yazıda duruşma yapılmadan karar verilebileceği belirtilir. Cevaben sanık savunmalarını, mağdur ve şikayetçi ise iddia ve davaya katılma beyanlarını bildirebilir. Verilen sürenin sonunda beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, mahkûmiyet, güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi ve düşmesi kararlarından biri verilir. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilmesi için sanığın yazılı olarak karşı çıkmaması gerekir. Bu kararlar verilirken Cumhuriyet savcısının görüşü alınmaz.
Mahkûmiyet kararı verilmesi halinde sonuç cezada indirim yapılır. Verilen kararlara itiraz yolu açıktır. İtiraz halinde mahkemece (taraflar gelmese de) olağan usulde duruşma yapılır. İtiraz üzerine duruşma açan hakim verdiği ilk kararla bağlı değildir. Fakat itiraz sanık dışında bir kimseden geldiyse cezada yapılmış olan indirim korunur.
Basit Yargılamadan Olağan Yargılamaya Geçiş
Ceza davasına bakan mahkeme tarafından gerekli görülmesi halinde hüküm verilinceye kadar yargılamanın her aşamasında duruşma açılarak olağan yargılama düzenine geçilebilir. Yine itiraz üzerine, hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur.
Mahkeme tarafından davaya konu suçun basit yargılama kapsamının dışında kaldığının sonradan fark edilmesi halinde de olağan yargılamaya geçilmelidir.
Ceza Hukukunda Basit Yargılama Usulü
Ceza davalarında basit yargılama usulünün uygulanmaya başlanmasının nedeni iş yükünün azaltılması ve davaların kısa sürede sonuçlandırılmasıyla makul sürede yargılamayı sağlama amacıdır.
Ceza davalarında basit yargılama usulünü uygulama konusunda mahkemeye seçme hakkı tanınmıştır. Hakim gerekli gördüğü anda yargılama hangi aşamada olursa olsun olağan yargılama düzenine geçebilir.
İş Hukukunda Basit Yargılama Usulü
Medeni hukuk yargılamasında kimi davaların diğerlerine göre daha hızlı sonuçlandırılması gerekmektedir. Örneğin icra hukuk yargılamaları bu şekilde yapılır. İş hukukunda da işçinin hak etmiş olduğu işçilik alacaklarına bir an önce kavuşabilmesi için davanın uzun sürmemesi gerekir. Basit yargılama usulü işe iade davalarında da geçerlidir.
Basit yargılama usulü hangi mahkemelerde uygulanır?
Basit yargılama usulü asliye ceza mahkemeleri ile iş mahkemeleri, sulh mahkemeleri ve görülen davanın niteliğine uygun olması şartıyla diğer özel hukuk mahkemelerinde uygulanır.
Basit yargılama usulü davaları nelerdir?
Özel hukuk kapsamında işe iade davası, işçilik alacakları davası, kira tespit davası, vesayet davası gibi davalar basit yargılama usulü ile görülür. Sulh hukuk mahkemelerinin görev alanına giren davalara kanunlarda aksine hüküm bulunmadığı sürece basit yargılama usulü uygulanır. Ceza yargılamasında ise tehdit suçu, hakaret suçu, iftira suçu, konut dokunulmazlığının ihlali suçu, müstehcenlik suçu gibi suçların yargılaması basit yargılama usulü ile olur.
Basit yargılama usulü ne kadar sürer?
Basit yargılama usulünün uygulandığı davalarda amaç yargılamanın daha kısa sürmesini sağlamaktır. Gerek ceza davalarında gerek hukuk davalarında yargılamanın başında mahkeme tarafından bir hedef süre belirlenir ve bu süre taraflara bildirilir. Davanın bu belirlenen sürede sonuçlanması ise delillerin toplanması, tarafların itirazları gibi bazı etkenlere bağlıdır.
Basit yargılama usulüne nasıl itiraz edilir?
Basit yargılama usulüne itiraz mahkemeye verilecek bir dilekçe ile yapılır. Dosyada birden fazla sanık varsa itiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması hâlinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanırlar. Dosyaya sunulacak basit bir itiraz duruşma açılması için yeterli olacaktır.
Ağır ceza mahkemesi basit yargılama usulü uygulayabilir mi?
Basit yargılama usulü ağır ceza mahkemelerinde uygulanamaz. Çünkü bu usulün uygulanacağı suçlar asliye ceza mahkemelerinin yetki alanındadır.
Basit yargılama usulü hangi hallerde uygulanamaz?
CMK m.251/7 hükmüne göre basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik hâlleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmaz. Ayrıca basit yargılama kapsamındaki bir suç, kapsam dışı bir suç ile birlikte işlenmişse yine dava basit yargılamaya göre yapılamaz.
