Haksız Tahrik Nedir? Haksız Tahrik İndirimi
Haksız bir tahrike maruz kalmak, kişinin iradesini ve karar verme yeteneğini fesada uğratır. Bu da doğruyu yanlıştan ayırt etmesine kısmen veya tamamen engel olur. Bu nedenle bu tür bir etki altındayken işlenen suçta sorumluluk normalden daha düşüktür.
Haksız tahrik, suçu ya da ceza sorumluluğunu tamamen ortadan kaldırmaz yani cezasızlık sebebi değildir. Haksız tahrik altında işlenen haksız fiil de bir suçtur ve cezayı gerektirir. Sadece cezada indirime gidilir.
Büromuz ceza hukukunun bu alanında da müvekkil ve danışanlarına destek vermektedir.
Haksız Tahrik Nedir?
Haksız tahrik geçerli herhangi bir neden yokken muhataba yöneltilen ve onu suç işlemeye iten söz veya davranıştır.
Haksız tahrik ceza sorumluluğunu etkileyen ve azaltan nedenlerden ve yine suçun işlendiği zaman ve yer, failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığı, meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığı, suçun işleniş biçimi gibi cezanın belirlenmesi ve bireyselleştirilmesi nedenlerinden biridir.
Haksız tahrik, haksız tahrik sonucunda işlenen suç kendisine yönelen kimseden kaynaklanır. Bunun yanında bir de bu tahrike kapılıp suç işleyen fail vardır. Haksız tahrik hükümleri de bu faili ilgilendirir.
Haksız Tahrik Şartları
Türk Ceza Kanunu haksız tahrik düzenlemesinde sadece tanım yapmış ve indirim oranlarından bahsetmiştir. Yani uygulamasını herhangi bir suçla sınırlandırmamıştır. Öyleyse bu, uygun düştüğü ölçüde tüm suçlara uygulanabilecek bir hükümdür.
Haksız tahrik hükümleri emredici niteliktedir ve varlığının tespiti halinde kanunda belirlenen indirimlerin yapılması zorunludur. Bu yönüyle haksız tahrik failin geçmişi, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki pişmanlığını gösteren davranışları gibi takdiri indirim nedenlerinden ayrılır.
Haksız tahrikin varlığından bahsedebilmek için faili harekete geçiren hareket veya sözlerin bulunması gerekir. Bunların saldırı veya suç ağırlığında olması zorunlu değildir.
Faili öfkelendirecek veya derinden üzecek herhangi bir davranış haksız tahriki doğurabilir. Bir suç da haksız tahrike neden olabilir. Malvarlığına karşı işlenen mala zarar verme suçu sonucunda öfkelenen failin kasten yaralama suçunu işlemesi örneğinde olduğu gibi.
Kanun haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimsenin haksız tahrik indirimi alacağını belirtir. Öyleyse bu duyguların etkisi geçtikten sonra bundan yararlanmak mümkün olmaz. Bununla ilgili olarak herhangi bir süre sınırlaması yoktur. Önemli olan suçun tahrikin haksızlığına karşı bir reaksiyon olarak ortaya çıkmasıdır.
Haksız tahrik ile benzer nitelikteki durumlar bir arada bulunabilir. Hakaret suçunun haksız bir fiile tepki olarak işlenmesi halinde cezada indirim ya da cezasızlık söz konusu olur.
Yine bu suçun, kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmesi halinde cezaya hükmolunmaz. Bunun gibi hırsızlık suçunda daha az cezayı gerektiren bir neden olarak suçun bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla işlenmesi gündeme gelir.
Borçlunun ödemede bulunmaması alacaklıyı öfkelendirip harekete geçirmiş olabilir. Fakat tüm bu haller haksız tahrik kapsamı dışında kalır. Öyleyse haksız tahrike benzeyen hukuki kurumlar hakkında özel hüküm varsa o hükümler uygulanır.
Kasten öldürme suçunda haksız tahrikin koşulları oluşmuşsa, olayda kan gütme saiki bulunsa bile, kasten öldürme suçunun temel şekli üzerinden haksız tahrik hükümleri nedeniyle ceza indirimi yapılmalıdır.
Haksız Tahrikle Bağdaşmayan Suçlar Nelerdir?
Haksız tahrik uygulaması belli suçlarla sınırlı tutulmuş değilse de bazı suçlar özelinde o suçun haksız tahrik altında işlenemez. Örneğin resmi belgede sahtecilik suçunun haksız tahrik sonucu işlendiği iddia edilemez. Yine ihaleye fesat karıştırma, şantaj, parada sahtecilik, suç işlemek amacıyla örgüt kurma gibi suçların da haksız tahrik kapsamında değerlendirilmesi mümkün değildir.
Haksız tahrik cinsel anlamda tahrik olmayı içermez. Bu gerekçe gösterilerek işlenen suçlarda indirim uygulanmaz. Bu nedenle cinsel saldırı, cinsel istismar gibi suçlarda haksız tahrik hükümleri geçerli değildir.
İlk Haksız Hareket Nedir?
Kanun haksız tahrik hakkında detaylı düzenlemede bulunmamıştır. İlk haksız hareket kavramı da yargı kararları ile ortaya çıkmıştır.
Karşılıklı olarak haksız hareketlerin bulunduğu bir olayda ilk hareketin kimden geldiğinin tespiti önemlidir. Bunlardan ilkini gerçekleştiren kimse ceza indiriminden yararlanamaz.
Karşı taraftan da haksız bir hareket gelmesi sonucu değiştirmez.
Haksız hareketlerin sıralaması tanık dahil her türlü yasal delille ispat edilebilir.
İlk haksız hareketin kimden geldiğinin şüpheye yer bırakmayacak şekilde tespit edilememesi halinde sanık lehine yine indirim uygulanır fakat bu indirim asgari düzeyde tutulmalıdır.
İlk haksız hareketin ağırlığı ve tahrik kabiliyeti de tespit edilmelidir. Haksız tahrik oluşturan eylemin müştekinin sataşması ve omuz atmasından ibaret olmasının kabulü karşısında orantılılık ilkesi gözetilerek sanık hakkında haksız tahrik nedeniyle makul bir oranda indirim yapılması gerekirken, cezanın 3/4 oranında indirilmesi suretiyle eksik ceza tayini hukuka aykırıdır. (Yargıtay 3. Ceza Dairesi 2018/2922 E., 2018/18580 K.)
Karşılıklı hakaret suçunda kendine özgü bir durum mevcuttur. Hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi halinde olayın mahiyetine göre, taraflardan her ikisi veya biri hakkında indirim ya da cezasızlık kararı verilebilir.
Kanun bu konuda hakaret suçu kapsamında özel düzenleme yapmış, karşılıklı hakaret halini ilk haksız hareketin tespit edilmesi gereken hallerin dışında tutmuştur.
Haksız Tahrik İndirimi
TCK m.29 haksız tahrik halinin varlığı durumunda uygulanacak indirimin alt ve üst sınırlarını belirlemiştir. Haksız tahrike maruz kalarak suç işleyen kimseye ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla kadar; müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek hapis cezası veya adli para cezasının dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.
Temel cezanın belirlenmesinden sonra olası kast, bilinçli taksir veya nitelikli hallerin varlığı halinde artırım ya da indirimler yapılır.
Ortaya çıkan ceza üzerinden sırasıyla teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplere ilişkin hükümler ile takdiri indirim nedenleri uygulanarak sonuç ceza belirlenir.
Ağır Haksız Tahrik ve Hafif Haksız Tahrik Ayrımı
Kanun bu şekilde bir tanım veya ayrım yapmaz. Fakat tahrikin faili suç işlemeye itme gücünü tespit amacıyla tahrik açısından somut olayın koşulları dikkate alınarak bir derecelendirme yapılmalıdır ki ceza da buna göre tayin edilebilsin.
Haksız Tahrikte Dengenin Bozulması
Failin haksız tahrik indiriminden yararlanabilmesi için ilk haksız hareket ile işlenen suç arasında orantılılık bulunmalıdır. Ölçünün ortadan kalktığı hallerde suçun haksız tahrik sonucunda işlendiği savunmasına bulunulamaz.
İlk haksız harekete oranla ağır bir fiilin işlenmesi halinde ceza indirimi uygulanmamalıdır. Suç ile haksız tahrik arasında denge bulunup bulunmadığı, haksız tahrikin suçu mazur gösterip göstermeyeceği her somut olayda hakim tarafından değerlendirilmelidir.
Tahrik ile tepki arasındaki denge, tahrikte bulunan aleyhine değişiyorsa ilk haksız harekette bulunan dahi ceza indiriminden faydalanabilir.
Haksız Tahrikte Kaçılmaz Hata
Haksız tahrik altında suç işleyen kimse tahrike ilişkin olguların varlığı veya doğruluğu konusunda hataya düşmüş ve bu doğrultuda suç işlemiş olabilir.
Kişinin buradaki hatasından yararlanarak cezasında indirime gidileceği konusunda şüphe yoktur. Önemli olan yapılan hatanın kaçınılmaz olup olmadığını belirlemektir.
Gerekli özenin gösterilmesi halinde yanılgıdan kaçınma imkanının varlığından bahsedilebilecekse ceza indirimi uygulanmamalıdır.
Haksız Tahrikte Cezanın Belirlenmesi
Hakim haksız tahrikin varlığını tespit ederse fail hakkında ilgili ceza indirimini uygulamak zorundadır. Bu indirim ise tahrikin ağırlığı ile tahrik sonucunda işlenen suçun tahriki oluşturan fiille orantılı olup olmamasına göre belirlenir.
Maktulden sanığa yönelen ve yumrukla vurmak suretiyle sanığı basit şekilde darp etmekten ibaret haksız eylemi nedeniyle, 12 yıldan 18 yıla kadar hapis cezası öngören 5237 sayılı TCK’nın 29. maddesi ile yapılan uygulama sırasında üst sınırdan ceza tayini gerektiği gözetilmeden, yazılı şekilde 16 yıl hapis cezasına hükmolunması suretiyle eksik ceza tayini bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2014/4878 E., 2015/860 K.)
Haksız Tahrik ve Meşru Müdafaa Arasındaki Fark Nedir?
Meşru savunma haksız tahrike benzer ve bunlar ceza sorumluluğuna doğrudan etki eder. Bu iki kurum birbirinden farklıdır ve aynı anda uygulanamaz.
Haksız tahrik cezada indirim sebebi iken meşru savunma durumunda cezasızlık söz konusudur; meşru müdafaada bulunan kimseye ceza verilmez.
Meşru müdafaa amacıyla işlenen fiil suç olarak ortaya çıkmaz.
Meşru müdafaa kanundaki tanımı gereğince gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıya karşı uygulanır. Haksız tahrikte ise suça iten fiilin saldırı seviyesinde olması gerekmez.
Meşru müdafaa bahsi geçen saldırıyı o anki koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiilleri belirtir. Haksız tahrik altında işlenen suçlarda ise bir karşı koyma ya da defetme gayreti yoktur; sadece öfke veya üzüntünün kişiyi suça sürüklemesi söz konusudur.
Meşru müdafaa bir savunma halini amaçlarken haksız tahrik sonucu işlenen suç ilk haksız hareketi işleyene karşı bilfiil harekete geçmeyi içerir.
Haksız Tahrik İndiriminde Üst Seviye Nedir?
Müebbet ve ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında haksız tahrik indirimin bir üst sınırı yoktur. Süreli hapis cezalarında ise cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.
Örneğin oniki yıllık bir cezadan üç yıl ila dokuz yıl arasında indirim yapılarak yine bu aynı aralıktaki bir cezaya hükmolunur.
