Suç oluşturan fiilleri tanımlayan kanuni düzenlemeler, bunların karşılığında ceza hükümlerine de yer verir. Cezalar genellikle hem alt hem de üst sınırları belirtilerek açıklanır.
Suçun işlendiği kanısında olan mahkeme bu sınırlar dahilinde bir cezayı sanık hakkında takdir eder. Suç oluşmasına rağmen verilen hükmün sanık açısından sonuç doğurmadığı ya da cezanın indirildiği haller de vardır.
Etkin pişmanlık da bunlardan biridir. Etkin pişmanlık hükümleri emredici niteliktedir; varlığının tespiti halinde uygulanması gereklidir. Bu kuralın esnetildiği, indirim yapması konusunda hakime takdir yetkisinin tanındığı suçlar da (iftira, yalan tanıklık suçu gibi) vardır.
Etkin pişmanlık ceza hukukunun tümüne uygulanabilecek genel bir kural niteliğinde değildir. Bir suç hakkında etkin pişmanlığın söz konusu olabilmesi için açık bir düzenlemenin varlığı aranır.
Etkin Pişmanlık Nedir?
Suçun tamamlanmasından sonra failin pişmanlık duyarak resmi makamları haberdar etmesi yahut onlara suçu aydınlatmaları için bilgi vermesi veya mağdurun zararını gidermesi şartıyla cezasında indirim yapılmasını ya da hakkında cezaya hükmolunmamasını sağlayan şahsi sebebe etkin pişmanlık denir.
Etkin pişmanlık bir kere meydana gelmiş olan suçu ortadan kaldırmaz; sadece fail açısından ceza sorumluluğunu kısmen ya da tamamen hafifletir.
Etkin pişmanlık hükümleri suç tamamlandıktan sonra uygulanabilir. Failin etkin pişmanlık indiriminden faydalanması için salt pişman olması, üzüntü duyması yeterli değildir. Suçun sonuçlarını hafifleten davranışlarda bulunması ya da adli mercilere bilgi vermesi de gerekir.
Kanun koyucu bazı suçlar açısından etkin pişmanlığın uygulanmasını belli şartlara bağlamıştır. Malvarlığına karşı işlenen yağma, hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas ve taksirli iflas suçlarında zararının kısmen giderilmesi halinde mağdurun rızasının ayrıca aranması gibi.
Etkin Pişmanlıkta Ceza İndirimi
Cezanın belirlenmesi TCK m.61 hükmü uyarınca yapılır. Buna göre hakim önüne gelen olayda suçun işleniş biçimini, suçun işlenmesinde kullanılan araçları, suçun işlendiği zaman ve yeri, suçun konusunun önem ve değerini, meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığını, failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığını, failin güttüğü amaç ve saiki dikkate alarak suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında temel cezayı belirler.
Kanunda açıkça yazılmış olmadıkça cezalar ne artırılabilir, ne eksiltilebilir, ne de değiştirilebilir.
Failin yararına cezayı hafifletecek takdiri nedenlerin varlığı halinde ceza indirilir. Takdiri indirim nedeni olarak, failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki pişmanlığını gösteren davranışları veya cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri göz önünde bulundurulabilir.
Etkin pişmanlık ise bunlardan daha farklı ve daha kesin kuralları olan objektif nedenlerdir.
Etkin pişmanlık nedeniyle cezada yapılacak indirimin oranı soruşturma ya da kovuşturmada gelinen aşamaya göre değişir. İlerleyen aşamalarda indirim de azalır.
İstisnalar haricinde ceza indiriminden yararlanmak için mağdurun ya da suçtan zarar görenin rızası aranmaz.
Adi Suçlarda Etkin Pişmanlık
Yürürlükteki ceza hükmü içeren kanunlarda adi suçlar şeklinde ayrıca bir tanımlama bulunmamaktadır. Yüz kızartıcı suç anlamında da kullanılan bu tabir ceza hukuku alanında diğer suç türlerinden farklı bir sonuç doğurmaz. Bu tür suçlara toplum nazarında ya da kamu görevini üstlenebilme şartları anlamında değer atfedilir.
Hırsızlık, cinsel taciz, cinsel saldırı, rüşvet, zimmet, dolandırıcılık gibi suçlar bu kapsamda değerlendirilir ve ancak ilgili kanun hükmünde açıkça düzenlenmesi şartıyla etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir.
Etkin Pişmanlık Suçu Kabul Etmek Midir?
Suçun ya da suç oluşturan fiillerin tamamlanmış olması etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması için ön koşuldur. Fakat şüpheli ya da sanığın etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanmak istediğini beyan etmesi suçun meydana geldiğini kabul ettiği veya suçu üstlendiği anlamına gelmez. Zaten suçu kabul etmek, etkin pişmanlığın uygulanabilmesi için bir şart olarak düzenlenmemiştir.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu etkin pişmanlıktan yararlanmak isteyen kişinin daha az ceza almak için belki de işlemediği bir suçu dahi ikrar etmek zorunda kalabileceğinden, bunun ise evrensel hukuk prensipleri ile bağdaşmadığından; ayrıca suçun ikrarının aranmasının diğer bir sakıncasının da sanıkların suçu işledikten sonraki davranışlarından ziyade pişmanlık içeren sözlerine anlam yüklemeye neden olacağından bahsetmektedir.
Etkin pişmanlık indiriminden yararlanmak isteyen kişi suçu işlediğini beyan ve kabul etmek zorunda değildir.
Terör Suçlarında Etkin Pişmanlık
Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu nedeniyle soruşturmaya başlanmadan ve örgütün amacı doğrultusunda suç işlenmeden önce, örgütü dağıtan veya verdiği bilgilerle örgütün dağılmasını sağlayan kurucu veya yöneticilere ceza verilmez.
Örgütün faaliyeti çerçevesinde herhangi bir suçun işlenişine iştirak etmeden gönüllü olarak örgütten ayrıldığını ilgili makamlara bildiren ya da yakalandıktan sonra pişmanlık duyarak örgütün dağılmasını veya mensuplarının yakalanmasını sağlamaya elverişli bilgi veren örgüt üyesi hakkında cezaya hükmolunmaz.
Suç işlemek amacıyla örgüt kuran, yöneten veya örgüte üye olan ya da üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen veya örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişi gönüllü olarak teslim olup, örgütün yapısı ve faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlarla ilgili bilgi verirse hakkında örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz.
Kişinin bu bilgileri yakalandıktan sonra vermesi halinde cezada üçte birden dörtte üçe kadar indirim yapılır. Etkin pişmanlıktan yararlanan kişiler hakkında bir yıl süreyle denetimli serbestlik tedbirine hükmolunur.
Denetimli serbestlik tedbirinin süresi üç yıla kadar uzatılabilir. Bu etkin pişmanlık hükümleri kişi hakkında birden fazla kez uygulanmaz.
Resmi Belgede Sahtecilikte Etkin Pişmanlık
TCK uyarınca resmi belgede sahtecilik suçunda etkin pişmanlık hükümleri öngörülmediğinden uygulanması da mümkün değildir.
Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlık
İşlediği hırsızlık suçu nedeniyle hakkında kovuşturma başlamadan önce fail, azmettiren veya yardım eden bizzat pişmanlık göstererek mağdurun uğradığı zararı aynen geri verme veya tazmin etmek suretiyle tamamen giderirse verilecek cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.
Etkin pişmanlık kovuşturma başladıktan sonra ve hüküm verilmeden önce gösterilirse cezanın yarısına kadarı indirilir. Kısmen geri verme veya tazmin hallerinde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için ayrıca mağdurun rızası aranır.
Etkin pişmanlık suçları nelerdir?
Organ veya doku ticareti, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma, hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas, taksirli iflas, yağma, karşılıksız yararlanma, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti, uyuşturucu kullanma ve bulundurma, parada ve kıymetli damgada sahtecilik, suç işlemek amacıyla örgüt kurma, örgüte üye olmak, üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemek veya örgüte bilerek ve isteyerek yardım etmek, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, zimmet, rüşvet, iftira, yalan tanıklık, hükümlü veya tutuklunun kaçması suçları TCK düzenlemesine göre etkin pişmanlık kapsamındaki suçlardır.
Bunun dışında karşılıksız çek düzenleme suçu ile Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda tanımlanan gümrüksüz eşyayı ülkeye sokma, ihracı yasak olan eşyayı ülkeden çıkarma suçu ve diğer kaçakçılık suçlarında da etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması mümkündür.
Etkin pişmanlık TCK’nın hangi maddesi ile açıklanmıştır?
Etkin pişmanlık kurumunun kanunlarda genel bir tanımı yoktur. Kanun koyucu bunun yerine etkin pişmanlık indirimi öngördüğü her suç için ilgili maddesinde ayrı düzenleme yapmayı tercih etmiştir.
Uyuşturucu madde ticaretinde etkin pişmanlık mümkün müdür?
TCK m.192’ye göre uyuşturucu madde imal ve ticareti suçunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarına iştirak etmiş olan kişi, resmi makamlarca haber alınmadan diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri bildirirse, verilen bilginin suç ortaklarının yakalanmasını veya maddenin ele geçirilmesini sağlaması şartıyla bu kişiye ceza verilmez.
Bu suçlar haber alındıktan sonra gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve fail veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım eden kişiye verilecek cezanın dörtte birden yarısına kadarı indirilir.
Burada resmi makamların haberdar olması ile ceza soruşturmasının başlatılmasının birbirinden farklı olduğunu da belirtmeliyiz.
Etkin pişmanlık uzlaştırma kapsamında mıdır?
Etkin pişmanlık hükümlerinin öngörüldüğü suçlar için uzlaştırma yoluna gidilmesi mümkündür. Bunun için suçun şikayete bağlı suçlardan olması ya da uzlaştırma kapsamında kaldığının Ceza Muhakemesi Kanunu tarafından açıkça belirtilmiş olması gerekir.
İstinaf aşamasında etkin pişmanlık olur mu?
Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanacağı aşama ilgili kanun hükmünde belirtilir. Genel olarak etkin pişmanlıktan faydalanmanın kesintiye uğradığı bir yargılama aşaması yoktur. Fakat bazı hükümlerde resmi makamlardan tarafından haber alınmamış olması, soruşturmanın veya kovuşturmanın başlamamış olması, henüz hükmün verilmiş olmaması gibi sınırlar çizilmiştir. Eğer bu şekilde açıkça belirlenmiş yasaklar yoksa istinaf aşaması da dahil etkin pişmanlıktan yararlanmak mümkündür.
Etkin pişmanlıkta beraat olur mu?
CMK’ya göre hüküm çeşitleri beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, mahkûmiyet, güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi ve düşmesi kararıdır. Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması halinde cezada indirim yapılır ya da cezaya hükmolunmaz.
Cezaya hükmolunmamasının mevzuattaki karşılığı ceza verilmesine yer olmadığı kararıdır. Teknik olarak beraat hükmü ile ceza verilmesine yer olmadığı kararı birbirinden farklıdır ki bu husus CMK m.223’te detaylandırılmıştır. Fakat bu iki hükmün sanık açısından benzer sonuçlar doğuracağı söylenebilir.
