Türk Dil Kurumu’na göre saklı pay “bir kimsenin kalıtından kalıtçısını yoksun bırakamayacağı, kalıtçıya yasal olarak düşen pay” dır.
Hukuken ise saklı pay, miras bırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği miras payını ifade eder. Bazı yasal mirasçıların miras payının belli bir oranı saklı pay olarak korunmaktadır.
Her yasal mirasçı saklı paylı mirasçı değildir. Saklı paya sahip mirasçılar Türk Medeni Kanunu’nda açıkça sayılmıştır. Her kişi sağlığında malvarlığı üzerinde serbestçe tasarruf hakkına sahiptir ancak saklı paylı mirasçıların saklı pay oranları Kanun tarafından güvenceye alınmıştır ve bu anlamda miras bırakanın tasarruf hakkı kısıtlanmıştır.
Miras bırakan sağlığında saklı pay dışındaki mallarını satabilir, bağışlayabilir veya vasiyetname yoluyla istediği kişi/kişilere bırakabilir. Ancak saklı pay hakkında tasarrufta bulunamaz. Saklı paya sahip olabilecek mirasçılar Türk Medeni Kanunu’nda belirtilmiştir.
Mirasta Saklı Pay Nedir?
Mirasta saklı pay kavramını açıklığa kavuşturmadan önce miras bırakanın mirasçısı sıfatına haiz kişilerin miras paylarına değinmekte fayda var.
Miras payı oranları, miras bırakanın eşinin sağ olup olmamasına göre değişmektedir. Miras bırakanın alt soyu birinci zümre, üst soyu ikinci zümre ve Üçüncü zümre, miras bırakanın büyük ana ve büyükbabaları ile yana ve aşağı doğru bunların altsoyundan oluşur. Sağ kalan eş herhangi bir derece mirasçısı değildir.
Hangi derecenin mirasçılık hakkı var ise, sağ kalan eş de o zümreyle birlikte mirasçı olur. Eğer miras bırakanın eşi yoksa bütün mirasını birinci derecedeki alt soyu alır ve mirası eşit olarak mirasçı olurlar.
Miras bırakanın altsoyu ve eşi yoksa miras ikinci derecedeki anne ve babaya geçer ve mirası eşit olarak paylaşırlar. Ancak anne ve babadan biri vefat ederse onların payını kendi altsoyu yani miras bırakanın kardeşleri alır.
Miras bırakanın, birinci ve ikinci derecede hiç yasal mirasçısı yoksa miras üçüncü derecedeki büyükanne ve büyükbabaya kalır ve bunlar da mirası eşit olarak paylaşırlar. Eğer sağ kalan eş varsa;
- Sağ kalan eş, miras bırakanın altsoyu ile mirasçı olursa mirasın 1/4’ü eşe geçer, kalan ¾ ise miras bırakanın altsoyuna geçer eşit olarak paylaşır.
- Sağ kalan eş, miras bırakanın anne ve babasıyla mirasçı olursa mirasın ½’sini alır, kalan 1/2 ise anne ve baba tarafından eşit olarak paylaşır.
- Sağ kalan eş, miras bırakanın büyükanne ve büyükbabasıyla birlikte mirasçı olursa mirasın ¾’ü kendisine geçer ve kalan ¼’lük pay büyükanne ve büyükbaba alır ve eşit olarak paylaşır.
İşte yasal miras payları dışında, miras bırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği yani saklı paylı mirasçıların korunduğu miras hakları hukuken saklı pay olarak nitelendirilir.
Saklı Paylı Mirasçılar Kimlerdir?
Türk Medeni Kanunu m.506’ya göre saklı paya sahip mirasçılar; altsoy, üst soy ve sağ kalan eştir;
- Miras bırakanın altsoyu için yasal miras payının yarısı (1/2’si) saklı paydır
- Miras bırakanın üstsoyu için yasal miras payının dörtte biri (1/4’ü) saklı paydır.
- Miras bırakanın sağ kalan eşi için birden fazla alternatif mevcuttur. Somut olay bazında değerlendirme yapılması gerekir; miras bırakanın sağ kalan eşinin altsoy ile (1. Zümre) veya ana-baba ile (2. Zümre) mirasçı olması durumunda yasal miras payının tamamı, diğer durumlarda yani tek başına veya 3. Zümre ile mirasçı ise burada da yasal miras payının dörtte üçü (3/4’ü) saklı paydır.
Kardeşlerin Miras Üzerindeki Saklı Pay Hakkı
10.05.2017 tarihinden önce her ne kadar kardeşler de saklı paylı mirasçı olsalar da yapılan kanun değişikliği ile artık kardeşler saklı paylı mirasçı değildir. Bu noktada önemli olan ölüm tarihinin 10.05.2007’den sonra olmasıdır.
Miras bırakanın ölüm tarihi 10.05.2007’den önce ise saklı paylı mirasçı olarak değerlendirilecek olan kardeşler, miras bırakanın bu tarihten sonra ölmesi halinde saklı paylı mirasçı statüsünde olmayacaklardır.
Saklı Pay Nasıl Hesaplanır? Örnek Hesaplama
Sağ kalan eş ölenin altsoyuyla birlikte mirasçı olduğunda altsoyun yasal miras hakkı tüm mirasın 3/4’ü, sağ kalan eşin yasal miras hakkı tüm mirasın 1/4’üdür.
Altsoyun saklı pay oranı yasal miras hakkının yarısı yani tüm mirasın 3/8’idir. Sağ kalan eşin saklı pay oranı yasal miras hakkının tamamı yani 1/4’tür.
Sağ kalan eş ölenin üst soyuyla beraber mirasçı olduğunda üst soyun yasal miras hakkı tüm mirasın yarısıdır. Anne babanın saklı pay oranı yasal miras hakkının 1/4’ü, yani toplamda tüm mirasın 1/8’idir. Sağ kalan eşinse saklı pay yasal miras hakkının tamamıdır yani tüm mirasın 1/2’sidir.
Kardeşlerin saklı pay hakkı yoktur. Sağ kalan eş üçüncü zümreyle birlikte mirasçı ise buradaki saklı payı yasal miras hakkının 3/4’üdür. Yasal miras hakkı da 3/4’tür. Bu durumda sağ kalan eşin saklı payı tüm mirasın 9/16’sıdır.
Sağ kalan eş dışında mirasçı bulunmaması durumunda eş mirasın tamamına tek başına sahiptir. Buradaki saklı payıysa yasal miras hakkının 3/4’ü yani tüm mirasın 3/4’ü olur.
Saklı pay hesaplamaları mirasçıların hangi zümreden olduğuna, sağ kalan eşin mirasçı olup olmadığına göre değişmektedir. Bu nedenle hukuki destek gerekmektedir.
Tenkis Davası ve Saklı Pay
Miras bırakanın yaptığı ölüme bağlı tasarruflarla saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlal etmesi halinde kanun koyucu saklı paylı mirasçıları korumuştur: saklı pay sahibi mirasçılara miras bırakanın yaptığı işbu tasarrufların tenkisini talep ve dava etme hakkı vermiştir.
Türk Medeni Kanunu m.560’a göre tenkis davası, miras bırakanın saklı paylı mirasçıların saklı pay hakları üzerinde tasarrufta bulunması üzerine, ihlal edilen saklı pay oranında tasarrufun geçersiz kılınması için açılan davadır.
Tenkis davasında görevli mahkemeler Asliye Hukuk Mahkemeleridir; yetkili mahkeme ise miras bırakanın son ikametgahı mahkemesidir ve bu yetki kamu düzenine ilişkin olup kesindir.
Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki; tenkis davası yalnızca miras bırakanın ölümünden sonra ikame edilebilir. Ölüm gerçekleşmedikçe mirasçılar hiçbir şart ve hal altında işbu davayı açamazlar ve buna ilişkin ihtiyati tedbir talebinde bulunamazlar.
Türk Medeni Kanunu m.565’te tenkise tabii kazandırmalar sayılmıştır. Buna göre;
- Miras bırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlar arası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
- Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
- Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde adet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
- Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.
Tenkis Davasında Zamanaşımı Kavramı
Türk Medeni Kanunu m.571’e göre; tüm saklı paylı mirasçılar saklı payı zedeleyen tasarrufları öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl içinde tenkis davasını açmalıdır. Bununla beraber çerçeve süre olarak on yıl belirlenmiştir: miras bırakanın ölümü tarihinden itibaren on yıllık süre içinde işbu davanın ikame edilmesi şarttır.
Vasiyetnameler için ise, vasiyetnamenin açıldığı tarihten itibaren ve diğer tasarruflar hakkında mirasın açılmasından itibaren on yıl geçmekle dava açma hakkı düşer. Yani, tenkis davasındaki bu süreler zaman aşımı değildir. Süreler hak düşürücü süredir.
Miras Bırakan Saklı Paylı Mirasçıları Mirastan Men Edebilir Mi?
Kural olarak miras bırakan saklı paylı mirasçıların saklı payları üzerinde tasarrufta bulunamaz. Yani, mirastan çıkarma şartları mevcut değilse miras bırakan istemese de saklı paylı mirasçılar saklı paylarını alır. Ancak Türk Medeni Kanunu m.506’ya göre; Miras bırakan belirli koşulların oluşması halinde saklı paylı mirasçılarını saklı paylarından mahrum bırakabilir ancak bu koşullar Türk Medeni Kanunu’nda sayılmış olup bu durumlar dışında saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ortadan kaldırmak mümkün değildir; mirasçının miras bırakana karşı aile hukukundan doğan görevlerini ihmal etmesi ya da kendisine karşı ağır bir suç işlemesi halinde mirastan mahrum edilmesi mümkündür.
Mirasçılıktan çıkarılan saklı paylı mirasçı mirastan pay alamaz. Mirastan çıkarma saklı payın tümüne ilişkin olabileceği gibi saklı payın belirli bir kısmı için de mirastan çıkarma yapılabilir.
Mirastan çıkarma ölüme bağlı bir tasarruf olması sebebiyle miras sözleşmesi veya vasiyetname düzenleme yollarından biriyle bu işlemin gerçekleştirilmesi mümkündür. Miras bırakanın mirastan çıkarma iradesini ifade etmesi gerekmektedir.
Saklı Pay Davasını Kimler Açabilir?
Tenkis davası açma yetkisi, öncelikle saklı payı ihlal edilen mirasçıya aittir. Ayrıca Türk Medeni Kanunu m.562 ile saklı paylı mirasçıların alacaklılarına da tenkis davası açma yetkisi verilmiştir:
“Miras bırakan, tasarruf edebileceği kısmı aştığında, saklı payı zedelenen mirasçı, iflâsı hâlinde iflâs dairesinin veya mirasın geçtiği tarihte kendisine karşı ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklıların ihtarına rağmen tenkis davası açmazsa, iflâs idaresi veya bu alacaklılar, alacaklarının elde edilmesi için gerekli olan oranda ve mirasçıya tanınan süre içinde tenkis davası açabilirler.”
Mirastan çıkarılan kişi saklı paydan men edildiği kısmı tenkis davasına da konu edemez.
