Miras bırakanın ölümüyle birlikte ona ait malvarlığı aktif ve pasifiyle kendisine devrolan kişilere mirasçı denir. Mirasçının mirası devralması için herhangi bir irade beyanında bulunmasına gerek yoktur; miras kendiliğinden intikal eder. Eğer mirasçı mirası devralmak istemiyorsa süresinde mirasın reddi davası açmalıdır.
Yasal mirasçı, Türk Medeni Kanunu’nun 495 ve devamı maddelerinde tanımlanmıştır. Buna göre yasal mirasçılar miras bırakanın eşi, çocuğu, evlatlığı ve kan hısımlarıdır. Atanmış mirasçı (iradi mirasçı) ise miras bırakanın ölüme bağlı tasarruf (miras sözleşmesi ya da vasiyetname) ile mirasçı olarak belirlediği kişilerdir.
Atanmış mirasçı terekenin tamamı ya da belli bir kısmı için belirlenebilir. Buna izin veren ise TMK’nın tasarruf özgürlüğü konulu 505 ve devamı maddeleridir. Mirasçı olma sıfatı ve mirastan çıkarılma hem yasal hem de atanmış mirasçılar için söz konusu olabilir.
Mirasçılıktan çıkarma, mirasçılıktan çıkarılan kimsenin miras payından mahrum kalmasına ve tenkis davası açmasına engel olan bir ölüme bağlı tasarruftur.
Mirasçılıktan Çıkarma Nasıl Yapılır ?
Mirasçılıktan çıkarma ölüme bağlı tasarrufla yapılır. Kural olarak miras bırakan mirasının tamamı üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunabilir. Bunun sınırı ise saklı paydır. Mirasçı olarak altsoyu, ana ve babası veya eşi bulunan miras bırakan, mirasının saklı paylar dışında kalan kısmında ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir (TMK m. 505). Kardeşin saklı payı yoktur.
Kişinin aile hukukundan ve evlilik hukukundan kaynaklanan yükümlülükleri vardır. Bunlar bakım, gözetim, sadakat, iyi davranma gibi yükümlülüklerdir. Bunların yerine getirilmemesinin bir takım sonuçları vardır. Bu sonuçların bazıları kamu hukukunu, bazıları özel hukuku ilgilendirir.
Mirasçılıktan çıkarma, saklı paylı mirasçının saklı payını hedef alır. Yani sadece saklı payı olan mirasçılar mirasçılıktan çıkarılabilir.
Miras bırakanla mirastan çıkarılan kimse arasındaki akrabalık bağı mirasçılıktan çıkarmanın sonucundan etkilenmez. Mirastan mahrum bırakma iradesi sadece mirasçılık bağına yöneliktir; soybağına yönelik değil. Yine bu tasarruf, sadece mirastan çıkarılan kişinin şahsına yöneliktir; onun mirasçılarına ise etki etmez.
Mirasçılıktan çıkarılan kimseye ait miras payı onun alt soyuna; altsoyu yoksa miras bırakanın yasal mirasçılarına kalır. Miras bırakan bundan farklı bir intikale de karar verebilir.
Mirasçılıktan çıkarma da tıpkı mirasçı atamada olduğu gibi ölüme bağlı tasarrufla (miras sözleşmesi ya da vasiyetname ile) yapılır. Ölüme bağlı tasarruf, miras bırakanın ölümü ile birlikte hüküm doğuracak hukuki işlemlerdir. Miras sözleşmesi resmi şekilde yapılmalıdır. Vasiyetname ise miras bırakanın sözlü ya da yazılı irade beyanıyla da yapılabilir. Mirastan kısmen ya da tamamen mahrum bırakma mümkündür.
Mirasçılıktan çıkarmanın geçerli olabilmesi için miras bırakanın ölüme bağlı tasarrufunda mirasçılıktan çıkarma sebebini göstermiş olması gerekir. Bu sebep tamamen miras bırakanın arzusuna göre belirlenmez. Sadece kanunda sınırlı şekilde sayılan sebeplerden ötürü çıkarma yapılabilir.
Mirasçılıktan çıkarma bir nevi cezalandırma işlemidir. Koruma amaçlı mirastan çıkarma ya da mirasçının kendisini korumak için mirastan feragat etmesi ya da mirası reddetmesi durumları, yazımızın konusu dışındadır.
Gerek mirastan çıkarma işleminin daha sonradan iptal edilmemesi için, gerekse geçerli olmayan mirasçılıktan çıkarma işleminin iptali için başvurulacak yöntemler hakkında, uzman bir miras avukatına danışılması gerekir. Eksen Hukuk ve Danışmanlık, miras hukukunun birçok konusuyla bağlantılı olan bu alanında da hukuki destek sağlamaktadır.
Mirasçılıktan Çıkarma Şartları
Saklı paylı bir mirasçıyı mirastan mahrum bırakmak sadece kanun hükümleri çerçevesinde gerçekleşebilir. Buna göre yalnızca aşağıdaki durumlarda miras bırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir:
1. Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse,
2. Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse (TMK m.510).
Baba, kalabalık bir aile toplantısında kendisine hakaret edip onu ölümle tehdit eden oğlunu; bir anne çocuklarının eğitim giderlerini karşılamayan ve evin ihtiyaçlarını ihmal eden kocasını mirastan çıkarabilir. Çocuğun, yaşlı anne babasını arayıp sormaması da şartlar oluşmuşsa mirastan çıkarma için yeterli sebep olabilir.
Mirastan çıkarılmaya neden olan fiillerin gerçekleştirilmesi başlı başına mirastan mahrum kalma sonucunu doğurmaz. Bunun için miras bırakanın şeklen geçerli bir ölüme bağlı tasarrufta bulunması ve çıkarmaya neden olan olayı bu tasarrufunda açıkça göstererek bunu gerekçelendirmesi gerekir.
Mirasçılıktan Çıkarmaya İtiraz Süreci
Mirasçılıktan çıkarılan kimse mirasçılık sıfatını ve bundan kaynaklanan haklarını kaybeder, miras payı ve tenkis davası açma hakkı ortadan kalkar. Fakat miras bırakanın çıkarma işlemi geri dönüşü olmayan bir yol değildir. Mirasçılıktan çıkarma işlemine itiraz edilerek iptali sağlanabilir.
Mirastan çıkarılmanın iptali, asliye hukuk mahkemesinde ölüme bağlı tasarrufların iptali hükümleri gereğince dava yolu ile istenir. Davacı çıkarma nedeninin gerçekleşmediğini, ölüme bağlı tasarrufta çıkarma nedeninin gösterilmediğini veya miras bırakanın tasarruf anında ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun olduğunu ya da aldatıldığını ileri sürebilir.
Mirasçılıktan Çıkarmada Dava Süreci
Ölüme bağlı tasarruflara ilişkin genel iptal sebepleri TMK m. 557’de belirtilmiştir. Buna göre tasarruf miras bırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa; yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa; tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise ve tasarruf kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa iptali talep edilebilir.
Mirastan çıkarma davasında davacı, mirasçılık sıfatını kaybeden ve ölüme bağlı tasarrufun iptal edilmesinde menfaati bulunan kişidir. Dava, ölüme bağlı tasarrufun menfaat sağladığı kişiye karşı açılır.
Davacının talebi, ölüme bağlı tasarrufun ve dolayısıyla mirasçılıktan çıkarma işleminin iptal edilmesi olacaktır. Davacı buna dayanak olarak yukarıda belirttiğimiz genel nedenlerin yanında özel nedenler olan çıkarma sebebinin gerçekleşmediği veya ölüme bağlı tasarrufta gösterilmediği ya da miras bırakanın bu neden hakkında yanılgıya düşmüş olduğu iddialarını gösterebilir.
İptal davasının kabulü halinde davacı mirasçılık sıfatını ve miras payını geçmişe dönük olarak miras bırakanın ölüm tarihinden itibaren kazanır.
Mirasçılıktan Çıkarmada İptal Mümkün mü ?
Mirasçılıktan çıkarma ölüme bağlı tasarrufunun hem genel hem de özel nedenlere dayalı olarak iptali mümkündür. Bunun için gerekli olan davacının iptal davası açarak iptal nedenlerini ispat etmesidir. Fakat mirasçılıktan çıkarma, miras bırakan ancak buna ilişkin tasarrufunda çıkarma sebebini belirtmişse geçerlidir. Mirasçılıktan çıkarılan kimse itiraz ederse, belirtilen sebebin varlığını ispat, çıkarmadan yararlanan mirasçıya veya vasiyet alacaklısına düşer (TMK m.512). Bu noktada, mirasçılıktan çıkarma işleminin dayanağı olan sebebin ölüme bağlı tasarrufta gösterilmediği iddiasında ispat yükünün yer değiştirdiğinden bahsedilmelidir.
Mirasçılıktan Çıkarmada Zamanaşımı
Mirasçılıktan çıkarmanın iptali, hak düşürücü süreye bağlanmıştır. Bunun anlamı mahkeme tarafından re’sen (talep edilmese de, kendiliğinden) dikkate alınmasıdır. TMK m.559 hükmüne göre iptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın geçmesi tarihinin üzerinden, iyiniyetli davalılara karşı on yıl, iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer.
Mirasçılıktan Çıkarma Yargıtay Kararları
- Somut olayda; davacı, mirasçılıktan çıkarılmasına ilişkin sebeplere itiraz etmiştir. Diğer bir anlatımla, dava; çıkarma sebeplerinin bulunmaması nedeniyle vasiyetnamenin iptali istemine ilişkindir (TMK md.510–512). Hal böyle olunca, mahkemece; davanın bu niteliği gözetilerek, vasiyetnamede gösterilen çıkarma sebeplerinin doğruluğunu ispat ile yükümlü bulunan davalılara delillerini bildirmeleri için süre verilmesi, gösterilen delillerin usulünce toplanması ve ulaşılacak uygun sonuca göre davanın esası hakkında hüküm tesis edilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme ve eksik inceleme ile davanın reddine karar verilmesi, usul ve yasaya aykırıdır. (Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2014/2290 E., 2014/9687 K.)
Mirasçılıktan çıkarma nedeninin ölüme bağlı tasarrufta gösterilmediği iddiası ile açılan davada ispat yükü davalı taraftadır.
- Çıkartma işleminin geçersiz olması veya gösterilen sebeplerin çıkarmayı haklı kılacak ağırlıkta bulunmaması hallerinde, miras bırakanın iradesiyle yapmış olduğu çıkarma işleminin miras bırakanın tasarruf nisabı oranında geçerli olacağı, böyle bir durumda, davacı mirasçının saklı payı göz önüne alınarak, bu yönde hesaplama yapılması gerekirken (TMK. md.512/3); çıkarmaya ilişkin tasarrufun tamamen iptaline karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2013/1958 E., 2013/4369 K.)
İptal davasının kabulü halinde tasarrufun tamamı değil, çıkartılan mirasçının menfaatini ihlal eden kısmına ilişkin hükümleri iptal edilir.
Mirasçılıktan çıkarma davası ne kadar sürer ?
Mirasçılıktan çıkarma davasında tanık dinletilmesi mümkündür. Bunun yanında davanın ya da savunmanın delillendirilmesi için noterden belge talep edilmesi gerekebilir. Tüm bunlar süreye etki eden faktörlerdir ve davanın ortalama 1 yılda sonuçlanacağı söylenebilir.
Mirasçılıktan çıkarma davası nasıl açılır ?
Mirasçılıktan çıkarmanın genel ve özel nedenlerini yukarıda belirtmiştik. Dava bu nedenlerden birine ya da birkaçına dayanarak açılır. Dilekçe asliye hukuk mahkemesine hitaben yazılır ve davalı olarak ölüme bağlı tasarruftan menfaat sağlayan mirasçılar gösterilir. Bu kişilerin kimlik ve adres bilgileri için veraset ilamına (mirasçılık belgesi) başvurulabilir. Bu belge elde yoksa veraset ilamı dilekçesi ile mahkemeden talep edilebilir.
Mirasçılıktan çıkarma davasında hangi mahkeme yetkilidir ?
Mirasçılıktan çıkarma davasında genel kural gereği görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir.
Kimler mirasçılıktan çıkarılabilir ?
Sadece saklı paylı mirasçılar mirasçılıktan çıkarılabilir. Buna göre miras bırakanın sağ kalan eşi, alt soyu ve anne babası saklı paydır ve ancak bunlar mirasçılıktan çıkarılması mümkündür. Kardeş mirasçılıktan çıkarılamaz. Çünkü kardeşin saklı payı yoktur.
