Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu ve Cezası
Kambiyo senetleri kıymetli evraklardır ve ticaret hayatında özel kurallar eşliğinde kullanılırlar. Bu senetlerin aynı para gibi tedavül kabiliyetinin olması onları diğer kıymetli evraklardan ayırır. Kambiyo senetleri içinde de çekler ayrıca bir öneme sahiptir ve kötüye kullanılması cezai yaptırıma tabi tutularak gerekli güvenin sağlanması amaçlanmıştır.
Çek Nedir?
Çek kambiyo senedi niteliğinde bir kıymetli evraktır. Çeki diğer kambiyo senetleri olan bono ve poliçeden ayıran ise çek ilişkisinde muhatap bir bankanın bulunmasıdır ki bu da havale olgusunu ortaya çıkarır.
Çeki düzenleyen kişi onu lehdara vererek bankadan ödeme almasını sağlar. Lehdar bankaya çeki ibraz ettiğinde ödemeyi alabilir yani çekte vade yoktur; çekin karşılığı görüldüğünde ödenir. Bono ise ilerideki belirli bir tarihte ödeme sözünü içerir.
Çek ve poliçede havale (“ödeyiniz”); bonoda ise taahhüt (“ödeyeceğim”) söz konusudur.
Kambiyo senetleri, lehine senet düzenlenen kişinin alacağına kavuşamaması halinde ortaya çıkan yaptırım açısından da birbirinden ayrılır. Buna göre çekin ödenmemesi daha doğrusu karşılıksız çıkması halinde diğer kambiyo senetlerinden farklı olarak sadece hukuki ve mali yaptırım değil ceza yaptırımı da öngörülmüştür. Bono ve poliçenin ödenmemesi durumunda icra takibi yoluna başvurulur. Bu ise yalnızca hukuki sonuçlar doğurabilecektir.
Karşılıksız Çek Nedir?
Çek düzenleme yetkisi olan kişiler bankalarda adlarına çek hesabı bulananlardır. Bunun için tacir olma şartı aranmaz, ticaretle uğraşmayanlar da çek hesabı sahibi olabilir. Her halde bu hesabı açabilmek banka nezdinde kredi sahibi olmayı gerektirir ve daha önemlisi talep eden, mahkemece çek düzenleme ve çek hesabı açmaktan yasaklanmamış olmalıdır.
Bankaya yaptığı çek hesabı talebi kabul edilen kişi adına bir çek hesabı açılır ve yazdığı çeklerin ödemesi bu hesaptan yapılır. Ödeme yapılması için hesabın çekte yazan tutarı karşılıyor olması gerekir.
Çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Karşılığı olduğu halde hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı ödemeyen banka görevlisi, şikâyet üzerine hapis cezası ile cezalandırılır.
Çeki yazan kişinin bankada bulunan hesabı çek üzerindeki tutarı karşılamıyorsa çek karşılıksız çıkmış demektir. Çek kısmen veya tamamen karşılıksız çıkabilir. Çekin karşılıksız çıkması durumu Çek Kanunu’nda üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet vermek olarak tanımlanmıştır.
Kural olarak çek ibraz anında ödenir. Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmesi için ibraz edilen çek, ibraz günü ödenir. İbraz gününün belirlenmesi çekin karşılıksız olup olmadığının tespiti açısından önemlidir.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Şikayet Süreci ve Süresi
Süresinde ibraz edilen çek hakkında karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet veren keşideci cezalandırılır. Bu suç takibi şikayete bağlı suçlardandır. Şikayet hakkı ise çek hamiline aittir. Şikayetçinin hamil olması yeterlidir; çeki bankaya ibraz eden kişi olması şart değildir.
Çek Kanunu m.5 hükmünün göndermesiyle karşılıksız çek düzenleme suçundan kaynaklanan davalar hakkında İcra ve İflas Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanır. Buna göre şikâyet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer.
İbraz eden kişi ibraz anında karşılıksız kalma halini öğrenmiş olduğu için şikayetini ibrazdan sonraki üç ay içinde kullanmalıdır. Çekin ciro edilmesi halinde ise sonraki hamiller çekin karşılığının olmadığını ileri bir tarihte öğrenmiş olacaklardır. Süre onlar için de öğrenmeden itibaren başlar. Kanun fiilin üzerinden bir yıl geçtikten sonra herhangi bir şikayetin mümkün olmayacağını hüküm altına almıştır.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Cezası
Suç hakkında her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezası verilir. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Para cezası verilmesi durumunda bu para cezası fail tarafından ödenmezse ceza doğrudan hapis cezasına çevrilir. Bu suç nedeniyle ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Yetkili ve Görevli Mahkeme
Karşılıksız çek davaları çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür. Görevli mahkeme icra ceza mahkemesidir.
Suçun Oluşma Anı ve Zamanaşımı
Söz konusu suçun ortaya çıkması ile ilgili önemli olan nokta keşidecinin karşılığı olmadığını bildiği bir çek yazması değil, bunun banka tarafından tespit edilmesi yani üzerine yazılmasıdır.
Bir çekin karşılığının olmaması ile bu çek hakkında karşılıksızdır işlemi yapılması ve keşidecinin bu nedenden cezalandırılabilmesi farklı şeylerdir. Bu da suçun oluşma anının tespitini zorunlu kılar. Çünkü suç karşılıksız çek düzenlemek değil, karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet vermektir. Suç bu işlem banka görevlisi tarafından yapıldığı anda ortaya çıkar ve şikayet zamanaşımı işlemeye başlar.
Karşılıksız çekte ceza nasıl hesaplanır?
Karşılıksız çekin cezası adli para cezası olarak öngörülmüştür. Türk Ceza Kanunu m.52’ye göre adli para cezasının alt sınırı beş gündür. Üst sınır ise yukarıda belirtildiği gibi her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasıdır.
Hakim suçun oluştuğu kanaatindeyse takdir yetkisini de kullanarak cezayı bu sınırlar dahilinde belirleyecektir. En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir.
Karşılıksız çekte icra takibi nasıl yapılır?
Karşılığı olmadığı ortaya çıkan bir çek halen kambiyo vasfını haizdir. Bu nedenle zamanaşımına uğramadığı sürece kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile icra takibine konu edilebilir.
Takip talebi ile başvurulan icra dairesine çek aslının teslim edilmesi gerekir. Senet zamanaşımına uğrarsa bu sefer ilamsız icra takibi yoluna gidilmelidir.
İcra takibi, çeki düzenleyene ve çekte imzası bulunan cirantalara karşı başlatılabilir.
Karşılıksız olduğu anlaşılan çekle ilgili yapılacak şikayet ve icra takibi birbirinin şartı niteliğinde değildir. Bunlar ayrı ayrı veya birlikte yapılabilir.
Karşılıksız çekte etkin pişmanlık mümkün müdür?
Açık hüküm bulunması nedeniyle karşılıksız çek düzenleme suçunda etkin pişmanlık mümkündür. Karşılıksız kalan çek bedelini, çekin düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek ticarî işlerde uygulanan temerrüt faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında yargılama devam ediyorsa davanın düşmesine; mahkumiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir.
Karşılıksız çekte hapis cezası var mı?
Karşılıksız çek düzenlenmesi halinin sonucu adli para cezasıdır. Fakat adli para cezasını ödemeyen hükümlünün bu cezayı ödememesi halinde yaptırım, kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir.
