Alacağın temliki, tıpkı borcun üstlenilmesi ile sözleşmenin devri ve sözleşmeye katılma gibi borç ilişkisinin kaynaklarından biri olan sözleşmede taraf değişikliğine neden olan bir işlemdir. Sözleşmenin taraflarından birinin bu ilişki dışına çıkmasını ve bir başkasının dahil olmasını sağlar.
Alacağın temliki Türk Borçlar Kanunu’nda alacağın devri olarak isimlendirilmiştir. Alacak hakkının söz konusu borç ilişkisine yabancı bir başka kişiye devredilmesini sağlar.
Alacağın temliki işlemi alacağı devredenle devralan arasında gerçekleşen, borçludan bağımsız ama sonuçları ile borçluyu ilgilendiren bir hukuki işlemdir. Fakat sözleşmelere ilişkin temel kural serbestlik olsa da bazen kanun bazen de bizzat sözleşmenin kendisi alacağın devrine engel oluşturabilir. Büromuz borçlar hukukunun diğer alanlarında olduğu gibi bu konuda da danışmanlık hizmeti vermektedir.
Alacağın Temliki (Devri) Nedir?
Alacağın devri alacak hakkının alacaklı tarafından üçüncü bir kişiye devredilmesidir. Alacağın devredilmesi borçlunun rızasına bağlı değildir. Borçlu açıkça karşı çıksa bile alacak devredilebilir. Borçlu ancak alacaklı ile aralarında devir yasağı sözleşmesi varsa devre engel olabilir. Alacağın devrine tek engel sözleşme değildir. Sözleşmeye konu işin gereği ve kanun da devri yasaklayabilir.
Her türlü alacağın temlik işlemi ile devredilmesi mümkündür. Satış sözleşmesi, ödünç sözleşmesi, takas sözleşmesi gibi sözleşmelerden kaynaklanan alacaklar, ilamlı ve ilamsız icra takibi alacağı, mahkeme kararından doğan alacaklar, sebepsiz zenginleşme ve haksız fiilden doğan alacaklar devredilebilir.
Alacaklar tamamen veya nitelikleri elverdiği ölçüde kısmen devredilebilir. İpotek hakkı, dava konusu alacak, tazminat alacağı, kira alacağı gibi haklardan doğan alacaklar temlik işlemine konu edilebilir. Haksız fiilden kaynaklanan manevi tazminat alacağı devredilemez.
Alacağın Temliki (Devri) Nasıl Yapılır?
Alacağın devri işlemi alacağı devredenle alacağı devralan arasında temlik edenin muhatap borçlu nezdinde doğmuş ve doğacak tüm alacak haklarını temellük edene (alacağı devralana) devrettiğini ve alacakla ilgili olarak herhangi bir talep hakkının kalmadığını beyan ettiği bir yazılı sözleşme ile yapılır. Bu devrin geçerli olabilmesi için yazılı şekilde yapılması gereklidir.
Sözlü devir anlaşması geçersizdir. Devredenin devir sözü vermesi ise şekil şartına bağlı değildir; sözlü olarak da vaatte bulunabilir. Bu sözleşmenin tarafları alacağı devredenle devralandır.
Alacak bedel karşılığında veya bedelsiz olarak da devredilebilir. Alacak, bir edim karşılığında devredilmişse devreden, devir sırasında alacağın varlığını ve borçlunun ödeme gücüne sahip olduğunu garanti etmiş olur.
Edim karşılığında olmayan devirde devreden veya önceki alacaklı, alacağın varlığından ve borçlunun ödeme gücünden sorumlu değildir.
Devralan garanti ile yükümlü olan devredenden ifa ettiği karşı edimin faizi ile birlikte geri verilmesini, devrin sebep olduğu giderleri, borçluya karşı devraldığı alacağı elde etmek için yaptığı ve sonuçsuz girişimlerin yol açtığı giderleri ve devreden kusursuzluğunu ispat etmedikçe uğradığı diğer zararlarını talep edebilir.
Sözleşmede belirtilmiş olmasa bile asıl alacakla birlikte işlemiş faizler de devredilmiş sayılır.
Aynı sözleşmeden kaynaklanan birden fazla borcun bulunması halinde alacak bölünebilir nitelikte ise alacaklının bunlardan bir kısmını devretmesine bir engel yoktur.
Alacağın Devri Hangi Amaçlarla Yapılır?
Alacağın devredilmesinde belirleyici olan devredenin saikidir. Alacaklı örneğin henüz vadesi gelmemiş bir alacağı için kendisinin de borçlu olduğu ihtimalde bu alacağını devredip nakit ihtiyacını karşılayabilir. Veya yine bir borcu vardır ve alacaklısına bir teminat göstermesi gerekiyordur.
Tüm bunlar için alacağını devredebilir. Alacağın devri taşıdığı amaçlar bakımından kambiyo senetlerinin devrine benzetilebilir.
Alacağın Temliki (Devri) Türleri
Alacağın temliki sözleşmeden, kanundan veya mahkeme kararından kaynaklanabilir.
- Sözleşmeden kaynaklanan devir: İradi devir olarak da adlandırılır. Alacağı devredenle devralanın devir hususunda anlaşması devrin gerçekleşmesi için yeterlidir.
- Kanundan kaynaklanan devir: Yalnızca kanunlarda öngörülen hallerde söz konusu olur. Yazılı şekilde yapılmasına gerek kalmadan kendiliğinden gerçekleşir. Borç ilişkisinin taraflarınca aksi kararlaştırılamaz.
- Yargısal devir: Alacağın devri mahkeme kararından da kaynaklanabilir. Bu durumda önceki alacaklının rızasına ihtiyaç duyulmaz.
Aslolan iradi devirdir. Diğer devirler özel bir şekle ve önceki alacaklının rızasını açıklamasına gerek olmaksızın, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
Alacağın Temliki Hangi Şartlarda Geçerlidir?
Alacağın devri bir tasarruf işlemi olduğundan devrin hüküm ifade edebilmesi için devredenin alacak üzerinde tasarruf yetkisinin olması gerekir. Bunun yanında söz konusu alacak devredilmesi yasak olan alacaklardan olmamalıdır. Yine işin niteliği devre engel olmamalı veya devir sözleşme ile yasaklanmış olmamalıdır.
Genel kabule göre alacağın temliki soyut bir hukuki işlemdir. Yani temlikin dayandığı esas neden geçerli olmasa bile alacağın temliki geçerlidir. Taraflar aralarında anlaşarak bunun aksine karar verebilirler. Temlikin somut bir hukuki işlem olduğu görüşü de savunulmaktadır.
Alacağın Devrinden Sonra Borçlunun Durumu
Devirle birlikte alacak hakkı devralana geçer. Fakat bu kez de borçlu açısından ifanın kime yapılacağı konusunda tereddüt ortaya çıkabilir.
Devre konu alacağın borçlusu, alacağın devredildiği devreden veya devralan tarafından kendisine bildirilmemişse, önceki alacaklıya; alacak birden çok kez devredilmişse, son devralan yerine önceki devralanlardan birine iyiniyetle ifada bulunması halinde borcundan kurtulur.
Kime ait olduğu konusunda ihtilaf bulunan bir alacağın borçlusu ifadan kaçınma hakkına sahiptir. Bu halde alacağın konusunu hakim tarafından belirlenen yere tevdi ederek borçtan kurtulabilir.
Borçlu, devir yasağı içermeyen yazılı bir borç tanımasına güvenerek alacağı devralmış olan üçüncü kişiye karşı, alacağın devredilemeyeceğinin kararlaştırılmış bulunduğu savunmasını ileri süremez.
Alacağın Temliki Sözleşmesinde Yazılı Şekil Şartı
TBK m.184 hükmüne göre alacağın devrinin geçerliliği, yazılı şekilde yapılmış olmasına bağlıdır. Adi yazılı sözleşme yeterlidir; resmi şekilde (noter veya tapuda) yapılması şart değildir. Temlik sözleşmesi temlikname olarak da adlandırılır.
Noterde yapılacak temlik sözleşmesinin taraflarca düzenlenip imzalanarak notere onaylatılması mümkündür. Noter tarafından bu konuda yapılacak inceleme kanunlardaki emredici hükümlere aykırılıkla sınırlı olarak yapılır.
Alacağın Temliki Sözleşmesiyle Devralana Geçen Haklar
Temellük edenin kabulü ile birlikte alacaktan kaynaklanan dava açma, davayı takip etme, icra takibi yapma gibi haklar artık tümüyle kendisine ait olur. Bunun yanında işlemiş faiz ve gecikme faizi de devralana intikal eder.
Alacağın Temliki Halinde Davada Taraf Sıfatı
Alacağı devralan kişi önceki alacaklının yerine geçer ve onun borçluya karşı sahip olduğu tüm hakları ileri sürebilir. Dava etmek de bu haklardan biridir. Temlik alanın açacağı davada davalı borçlu olacaktır.
Kat karşılığı inşaat sözleşmelerinde temlik alacaklısının açacağı temliken tescil davasında arsa sahipleri ile yüklenicinin zorunlu dava arkadaşı olduğu ve bunların tamamının davaya dahil edilmesi gerektiği kabul edilmektedir.
Alacağın Temliki Sözleşmesi Örneği
ALACAĞIN TEMLİKİ SÖZLEŞMESİ
TEMLİK EDEN : …
VEKİLİ : Av. Omay Cem ÇİÇEK
ADRES : Karabaş Mah. Müneccim Arif Sok. No:25/1 İzmit/KOCAELİ
TEMELLÜK EDEN : …
MUHATAP : …
KONU : Temlik edenin hizmet bedeline ilişkin olarak muhatap borçludan olan doğmuş ve doğacak tüm alacağının faiz ve diğer fer’ileriyle birlikte temellük edene aşağıdaki şartlarla temlik edilmesidir.
TEMLİK BEDELİ : 275.000,00 TL
HÜKÜMLER :
Temlik eden, muhataptan olan doğmuş veya doğacak alacaklarını yukarıda belirtilen bedel karşılığında temellük edene temlik ettiğini beyan eder.
Alacakla ilgili tüm hakların işlemiş ve işleyecek faizler ve diğer fer’ileriyle birlikte devralana geçtiği temlik eden tarafından kabul edilmiştir.
Temlik, temlik eden tarafından derhal muhatap borçluya bildirilecektir.
Temlik işlemi yukarıda belirtilen tutar üzerinden yapılmıştır. Bedel temlik alan tarafından temlik edene işbu temlikin yapıldığı ayı izleyen aydan başlamak üzere temlik edene ait … banka hesabına her ayın ilk beş gününde yapılacak ve tüm bedel beş ayda ödenmiş olacaktır. Taksitlerin gününde ödenmemesi halinde taksitle ilgili olarak günlük yüzde bir yasal faiz işletilmesi taraflarca kabul edilmiştir.
Temlik Eden Vekili Temellük Eden Vekili
Av. Omay Cem ÇİÇEK
Alacağın Temlikinde Zamanaşımı Kavramı
Henüz doğmamış veya vadesi gelmemiş alacaklar gibi zamanaşımına uğramış alacaklar da devredilebilir. Bu durumda borçlu zamanaşımı def’ini devralana karşı her zaman ileri sürebilir.
Temlik Harç ve Masrafları Nelerdir?
Temlik işleminin noterde yapılması zorunlu değildir. Noterde yapılacak temlik işlemlerinde ise temlik edilen bedelin açıkça yazılması gerekir. Noterde de her türlü alacak devredilebilir.
Dava konusunun temlikine ilişkin işlemde dava dilekçesinde gösterilen harca esas değer üzerinden nisbi harç ve damga vergisi ödenir.
İcra dosyasındaki alacağın temlikinde ise alacağın aslının, faizinin ve diğer fer’ilerinin bulunduğu dosya hesabındaki toplam alacak miktarı üzerinden yine nisbi harç ve damga vergisi notere ödenir.
Temlik sözleşmesinin imzalanması nedeniyle ortaya çıkan vergi, resim, harç gibi yükümlülüklerin kim tarafından ödeneceği hususunda devreden ve devralan anlaşabilir.
Temlik Beyanı Nerede Verilir?
Taraflar temlik işlemini resmi şekilde yapmak istiyorsa notere temlik beyanını vermelidir. Bu işlem temlik senedinin geçerliliği için şart değildir; ispat kolaylığı sağlar. Devralanın imzası da geçerlilik şartı değildir.
Doğmamış Alacağın Temliki Nedir?
Doğmamış; doğması beklenen alacak henüz ortada olmayan bir hukuki ilişkinin konusu olabilir. Gelecekteki alacakların devrinde alacağın belirli olması gerekir.
Öğretideki hâkim görüşe göre, alacağın temlik edilebilmesi için doğduğu anda belirli ya da en azından belirlenebilir olması yeterlidir (ALTUN/Gelecekteki Alacakların Devri, 2019). Henüz muaccel olmamış alacaklar da devredilebilir.
Hangi Alacakların Temlik Edilmesi Yasaktır?
Bazı alacakların temlik edilmesi kanunlarla yasaklanmıştır.
- Karşı tarafça kabul edilmiş olmadıkça manevi tazminat alacakları,
- işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hakim tarafından takdir edilecek miktar ve nafaka borcu alacaklılarının hakları saklı kalmak kaydıyla işçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası,
- Sosyal Güvenlik Kurumu’nca bağlanacak gelir ve aylıklar ile sağlanacak yardımlar,
- nafaka borçları ile çalıştırılan işçiye ait sigorta prim borçlarına ilişkin alacaklar,
- Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri,
- sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu Kurum nezdinde doğan alacakları
temlik edilemeyecek alacaklardandır.
